Λαογράφοι, Α1, σελ. 80-113

ΛΑΟΓΡΑΦΟΙ, A1, σελ. 80-113

 ΚΑΡΥΟΦΥΛΛΗ ΕΛΕΑΝΝΑ, ΘΩΜΑΔΑΚΗ ΕΛΙΣΑΒΕΤ, ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΗ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗΣ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΡΙΒΟΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ΗΛΙΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ, ΘΑΝΟΣ ΒΑΖΑΙΟΣ

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Η Κρήτη είναι το μεγαλύτερο νησί στην Ελλάδα και βρίσκεται στο νότιο άκρο του Αιγαίου πελάγους. Το νησί είναι εξαιρετικά ορεινό και καθορίζεται από μια υψηλή σειρά βουνών που το διασχίζει την από τη δύση ως την ανατολή, διαμορφωμένη από τρεις διαφορετικές ομάδες βουνών. Αυτές είναι: τα Λευκά Όρη (2.452 μ),η οροσειρά Ίδη (Ψηλορείτης) (2.456 μ)και το όρος Δίκτη (2.148 μ). Σ' αυτά τα βουνά οφείλεται η ύπαρξη στο νησί εύφορων οροπεδίων. Ένα από αυτά τα βουνά είναι και το βουνό όπου διαδραματίζεται το βιβλίο, ο Κόφινας, ο οποίος  πήρε το όνομα του από το σχήμα της κορυφής του, που από τα βόρεια μοιάζει με κοφίνι βαλμένο ανάποδα. Ένα από τα κυριότερα εξωπραγματικά στοιχεία του βουνού είναι το τοπίο του. Άμα κοιτάξεις τη νότια πλευρά του Κόφινα ,θα είναι γεμάτη με βράχια και ένα αραιό πευκοδάσος ενώ άμα τον κοιτάξεις από τα βόρεια,  το τοπίο θα θυμίζει αφρικανική έρημο.

Κλίμα

Το κλίμα της Κρήτης μπορεί να χαρακτηριστεί εύκρατο μεσογειακό. Ο χειμώνας είναι αρκετά ήπιος και υγρός, με αρκετές βροχοπτώσεις στα δυτικά τμήματα του νησιού. Η χιονόπτωση είναι σπάνια στις πεδινές εκτάσεις, αλλά αρκετά συχνή στις ορεινές. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται στο πλαίσιο των 25-30 βαθμών. Η νότια ακτή απολαμβάνει περισσότερες ηλιόλουστες ημέρες και υψηλότερες θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού σε σχέση με την υπόλοιπη μεγαλόνησο.

Χλωρίδα και πανίδα

Κυριότερα θηλαστικά του νησιού αποτελούν ο ασβός, η νυφίτσα, η ζουρίδα  (πετροκούναβο), ο σκαντζόχοιρος, οι μυγαλές (ένα είδος αράχνης), ο μυωξός, διάφορα είδη ποντικών και αρουραίων και πολλά είδη νυχτερίδας. Επίσης, τα νερά της Κρήτης φιλοξενούν μεγάλο αριθμό θαλάσσιων θηλαστικών, όπως φάλαινες, δελφίνια και φώκιες μοναχούς μονάχους. Οι ουρανοί της Κρήτης φιλοξενούν ένα μεγάλο αριθμό αρπακτικών πτηνών, με κυριότερα τους απειλούμενους γυπαετούς και τους χρυσαετούς. Επίσης, οι ακτές του νησιού αποτελούν σημαντικό καταφύγιο για θαλάσσιες χελώνες Caretta caretta ή δερματοχελώνες. Από τον κρητικό αίγαγρο (κρι κρι), τον κρητικό αγριόγατο και την κρητική μυγαλή, ως τα στενοενδημικά αρθρόποδα και τις νυχτερίδες της Κρήτης, η πανίδα της Κρήτης κρύβει πολλά μυστικά για την εξέλιξη των ειδών.

Εκτός από τα ζώα, υπάρχουν πολλά ενδημικά είδη φυτών, δηλαδή που βρίσκονται απομονωμένα σε περιορισμένες περιοχές, όπως η Μαλοτύρα. Στην Κρήτη υπάρχουν εκατοντάδες είδη ορχιδέας, που αποτελούν πόλο έλξης για τους λάτρεις και τους ερευνητές των φυτών. Επίσης, γνωστά είναι τα βότανα της Κρήτης, όπως ο δίκταμος και η κόκκινη τουλίπα, η οποία πλέον απαντάται σε πολύ λίγα μέρη. Η χλωρίδα του νησιού απειλείται από τη βαθμιαία ανάπτυξη της κτηνοτροφίας.

Δοξασίες και θρύλοι

Στη Κρήτη δεν υπάρχουν ζώα επικίνδυνα για τον άνθρωπο, όπως συμβαίνει στις υπόλοιπες περιοχές της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Μάλιστα, οι πρόγονοί μας απέδιδαν στην Κρήτη την έλλειψη μεγάλων θηλαστικών -όπως αρκούδων, λύκων, τσακαλιών, αλλά και δηλητηριωδών φιδιών- στον άθλο του Ηρακλή (η σύλληψη του ταύρου της Κρήτης και η μεταφορά του στις Μυκήνες), ο οποίος ήθελε να τιμήσει έτσι τη γενέτειρα του Δία, γι` αυτό την καθάρισε από κάθε "βλαβερό" και "δηλητηριώδες" ζώο. Οι μεταγενέστεροι πίστευαν ότι το νησί το καθάρισε ο Απόστολος Παύλος, που έμεινε για δύο χρόνια στο νησί, με τους εξορκισμούς του και τις ευλογίες του.

Κρητική φιλοξενία

Καλωσορίζουμε τον ξένο με μία χειραψία και τον προσκαλούμε στο σπίτι μας . Τον  βάζουμε  να  καθίσει  ανάμεσα  στην  οικογένεια  μας. Τον  κερνάμε  ένα  ποτηράκι ρακή και ένα  μεζέ (συνήθως  ξηρούς  καρπούς ).Τον  προσκαλούμε  να  φάει  μαζί  μας .Το  δίνουμε  να  φάει  παραδοσιακό  φαγητό  ( Ζεστό ρύζι  με  στάκα ή  βραστό  κρέας κτλ).Τον  προσκαλούμε  να  κοιμηθεί,  αν δεν  έχει πού  να  μείνει. Τον  ρωτάμε  ποιος  είναι  και  από  πού   έρχεται  και  κάνουμε  αυτό  που  θέλει.

Ήθη και Έθιμα

ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

Ο κρητικός γάμος και η κρητική βάφτιση πρόκειται για ξεχωριστές εκδηλώσεις που μπορεί να διαρκέσουν αρκετές μέρες, ώστε να εκδηλωθεί πλήρως η χαρά των φίλων και των συγγενών. Κρατώντας πολύ στενούς τους οικογενειακούς δεσμούς, δίνουν κατ' αρχήν μεγάλη έμφαση στην έγκριση και συμμετοχή της οικογένειας. Ο πατέρας και αρχηγός της οικογένειας είναι ο υπεύθυνος για την έγκριση του γάμου και το μελλόνυμφο ζευγάρι οφείλει όχι μόνο να ακολουθήσει την συμβουλή του αλλά και να αποδεχτεί την πιθανή αντίθετη γνώμη του. Μετά την επίσημη έγκριση του πατέρα, με την παρουσία παπά, πραγματοποιείται η τελετή την μνηστείας και ορίζεται η ημερομηνία του μυστηρίου. Ακολουθεί το "κάλεσμα", όπου προσκαλούνται όλοι. Μέχρι την ημέρα του μυστηρίου οι συγγενείς και φίλοι στέλνουν δώρα, τα λεγόμενα "κανίσκια" που είναι ένα καλάθι με λάδι, τυρί, κρασί και πατάτες. Την παραμονή όλοι βοηθούν τους "προικαδόρους" στη μεταφορά των προικιών της νύφης στο σπίτι του γαμπρού. Τα φορτώνουν πάνω σε στολισμένα άλογα που ακολουθούνται από την πομπή συγγενών και φίλων, ενώ ακούγονται πυροβολισμοί και κρητικές μαντινάδες. Σε όσους συμμετέχουν στη προετοιμασία του γάμου προσφέρονται νόστιμες σπιτικές δίπλες με μέλι και η περίφημη κρητική κουλούρα με τον υπέροχο στολισμό, που φτιάχνεται μόνο σ' αυτές τις περιπτώσεις. Η τελετή ξεκινά με πομπή από το σπίτι του γαμπρού που συνοδεύεται από μαντινάδες και ντουφεκιές και καταλήγει στο σπίτι της νύφης. Εκεί μια μαντινάδα τραγουδισμένη από γλυκιά γυναικεία φωνή πείθει την οικογένεια της νύφης να ανοίξει την πόρτα που μέχρι τότε παραμένει κλειστή. Αφού ανταλλάσσονται φιλιά και ευχές, το χτύπημα της καμπάνας ειδοποιεί τους μελλόνυμφους πως πρέπει να κατευθυνθούν προς την εκκλησία. Μετά τη τελετή, το ζευγάρι φτάνει στο σπίτι του γαμπρού, όπου η μητέρα του ταϊζει τη νύφη μελοκάρυδο και χαράζει σταυρό στη πόρτα, ενώ η νύφη χύνει μέλι στην είσοδο και σπάει ένα ρόδι, για να γίνει ο γάμος γλυκός σαν το μέλι και καρπερός σαν το ρόδι. Το γλέντι ξεκινά με τραγούδια που λέει πρώτο το ζευγάρι και συνεχίζεται με χορό και φαγοπότι που φτάνουν μέχρι το πρωί.

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ

Κάθε πρωί Πρωτοχρονιάς , χαράματα και μόλις ηχούσε η “πρώτη καμπάνα” τση εκκλησιάς , όλοι μικροί – μεγάλοι , σηκώνονταν , έκαναν τρείς φορές το σταυρό τους , και αμίλητοι ως ήτανε, χωρίς να μιλήσουν, μέσα στη σιωπή που κυριαρχούσε, έβαζαν τα γιορτινά τους ρούχα, έκαναν το σταυρό τους 3 φορές, έβγαιναν έξω από το σπίτι, έπαιρναν από μια πέτρα ο καθένας τους , -όσο μεγαλύτερη μπορούσε- , και την τοποθετούσαν μέσα στο σπίτι.

Μετά απο αυτό, ο καθένας , καθόταν στην πέτρα που μόλις είχε φέρει , και έλεγαν την παρακάτω φράση : “Κλου -Κλου στα ορνίθια μας , καλοχρονιά στα σπίτια μας , όσο βάρος έχει η πέτρα τούτη, τόσο χρυσάφι και ασήμι να μπει στα σπίτια μας ” .

Μετά σηκώνονταν ο καθένας έκανε το σταυρό του 3 φορές , καλημέριζαν τους υπολοίπους, και τα παιδιά έπρεπε να χειροφιλήσουν τους γονείς, και μετά πήγαιναν στην Εκκλησία για την προκαθορισμένη λειτουργία . Στην επιστροφή, έμπαινε ο πρώτος στο σπίτι ο πρωτότοκος  και μετά οι υπόλοιποι. Οι πέτρες έμεναν μέσα στο σπίτι, στο ίδιο μέρος που είχαν τοποθετηθεί , επί οκτώ μέρες . Την όγδοη μέρα έπιανε ο καθένας την πέτρα του και, αφού έκανε το σταυρό του 3 φορές, την πήγαινε πάλι έξω από το σπίτι . Αυτό το έθιμο γινόταν απαραίτητα κάθε Πρωτοχρονιά  κι έφερνε στο σπίτι , “γούρι, ευτυχία , αγάπη, γαλήνη  και ειρήνη.

Μαγειρική στην Κρήτη

Αγνόπιτες (κρητική τυρόπιτα)

Kρητική σαλάτα με τοματίνια και κάτικι

Αλμυρή γλυκοκολοκυθόπιτα

Αρνί ψητό με ντομάτα από Κρήτη

Αρνάκι με σταμναγκάθι

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΙΣΤΗ: Συνήθειες, γιορτές, συμβολισμός βαπτιστικών ονομάτων κ.α.

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ

Οι "μηλίτσες του Κόφινα" είναι δέντρα τα οποία λένε πως φύτρωσαν στο σημείο που χύθηκε το αίμα μιας προσκυνήτριας, καθώς γκρεμίστηκε στα βράχια. Σήμερα υπάρχουν στο βουνό, ριζωμένα κυριολεκτικά στο βράχο, μόνο τρία άτομα του δέντρου της σορβιάς της ακανθώδους. Ο καρπός τους, ώριμος στα μέσα Σεπτέμβρη, μοιάζει με μήλο, αλλά έχει μέγεθος ρεβυθιού και θεωρείται θεραπευτικός.

Κάθε χρόνο, στις 14 Σεπτεμβρίου, την προηγούμενη της γιορτής του Τιμίου Σταυρού που γιορτάζει το εκκλησάκι του Κόφινα, τα μηλαράκια κόβονται, αφήνονται ολονυχτίς στο νερό της πηγής και το επόμενο πρωί τοποθετούνται πάνω στην Αγ. Τράπεζα.  Μετά το τέλος της λειτουργίας, ο ιερέας περιφέρει στην κορυφή του Κόφινα τους καρπούς, συνοδευόμενος από όλο το εκκλησίασμα, ευλογεί και μοιράζει από ένα καρπό σε κάθε συμμετέχοντα.

Το έθιμο της λατρείας των ιερών δέντρων έχει τις ρίζες του στον αρχαιοελληνικό κόσμο και τον μινωικό πολιτισμό. Η τελετή υψώσεως του Τιμίου Σταυρού στον Κόφινα αποτελεί την αυθεντικότερη επιβίωση δεντρολατρείας στο σύγχρονο κόσμο.

ΗΘΗ ΚΑΙ  ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

Το Σάββατο του Λαζάρου σε αρκετά χωριά, κορίτσια, που τα έλεγαν λαζαράκια, μάζευαν λουλούδια και στόλιζαν ένα καλαθάκι. Την ημέρα της εορτής, κρατώντας το καλαθάκι τους, πήγαιναν σε όλα τα σπίτια του χωριού, τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου.
Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής και όταν στις εκκλησίες ψάλλονταν οι Μεγάλες Ώρες, παιδιά κάθε ηλικίας ξεχυνόνταν στους δρόμους των χωριών και από τις αυλές των σπιτιών μάζευαν λουλούδια και τα πήγαιναν στις εκκλησίες για το στολισμό των Επιταφίων.
Ακόμη σε πολλά χωριά της Κρήτης τη Μεγάλη Παρασκευή, νέοι και νέες κρατώντας ένα Σταυρό με στεφάνι γυρνούν τους δρόμους των χωριών και ψάλλουν το μοιρολόι της Παναγιάς: «σήμερα μαύρος ουρανός σήμερα Μαυρη Μέρα …». Επίσης το Μεγάλο Σάββατο μετά το «Ανάστα ο Θεός» όλοι οι πιστοί με ευλάβεια μεταφέρουν στο σπίτι τα καλορίζικα -είναι τα άνθη από τον Επιτάφιο- ενώ αναμένουν με αγωνία νηστεύοντας όλη την ημέρα μέχρι το βράδυ της Ανάστασης. Μάλιστα τραγουδάνε και το:

«Μεγάλο μου Σαββάτο/
και πως θα σε περάσω/
που έχεις πέντε κολατσιά/
και πέντε μεσημέρια/
και ακόμη απομεσήμερα/
και έχεις ακόμη μέρα».

Ακόμη πριν την Ανάσταση, τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και οτιδήποτε άλλο μπορεί να καεί και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα βουνό από τα ξύλα (την λεγόμενη φουνάρα = μεγάλη φωτιά ή φλόγα) και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο με ένα παλιό κουστούμι που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο ιερέας λέει το ''Χριστός Ανέστη'' βάζουν φωτιά και τον καίνε. Η νύχτα γίνεται μέρα από τα πυροτεχνήματα, η καμπάνα του χωριού χτυπά συνεχώς και μάλιστα οι παλιότεροι λένε ότι όταν αυτοί ήταν μικροί δεν άφηναν τρία μερόνυχτα την καμπάνα να σταματήσει γιατί το θεωρούσαν για καλό. Ξυπνούσαν ακόμα και τη νύχτα,                     για να πάνε να την χτυπήσουν.

                                                                          ΠΗΓΗ: http://omogeneia.ana-mpa.gr/press.php?id=9532

Ο ΑΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ

Η ΥΔΡΟΦΟΡΟΣ, ΤΑ ΡΙΖΙΚΑΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ

Ο Κλήδονας είναι ένα ελληνικό έθιμο που τελείται σήμερα στις 24 Ιουνίου, την ημέρα του Αγίου Ιωάννου.
Στην Κρήτη την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποια ή σε κάποιες από αυτές να φέρουν από το πηγάδι ή την πηγή το "αμίλητο νερό". Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό μπαίνει σε πήλινο δοχείο, την υδροφόρο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο (μήλο πράσινο ή κόκκινο, κόσμημα, κλειδί κ.α.), το λεγόμενο ριζικάρι. Στη συνέχεια το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι ("κλειδώνεται") και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων. Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.

                                     Πηγή: ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΕΔΙΑΔΙΤΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΒΑΠΤΙΣΤΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ:

Συμεών - Σίμος:

Όνομα πολλών προσώπων της Αγίας Γραφή. Του αρέσει η μάθηση κι έχει μεγάλη κλίση στη διδασκαλία. Τα παιδιά αγαπούν την παρέα του. Έχει την ικανότητα να διαβάζει τη σκέψη των άλλων.

Βιολέττα: Από το ομώνυμο λουλούδι. Όνομα ρομαντικό που δεν συναντάμε πια συχνά.  Άστατη και ευσυγκίνητη, άτομο που αγαπάει τα ταξίδια τη φύση και τα ζώα.

Νικόλας: Νίκη του λαού. Ιδιαίτερα καλόκαρδος, ο Νικόλαος μπορεί να χαρίσει και τα ρούχα που φοράει. Γλυκομίλητος, είναι η αδυναμία της μητέρας του. Το μόνο του ελάττωμα είναι ότι δε θέλει να στεναχωρεί αυτούς που αγαπάει και αναγκάζεται συχνά να λέει ψέματα.

Μάρκος: ‘Ονομα Ρωμαίων Αυτοκρατόρων. Ευαίσθητος κι επηρεάσιμος, αγαπάει τους αδύνατους αλλά δύσκολα αντιστέκεται στους δυνατούς. Ταιριάζει με πολύ διαφορετικούς ανθρώπους. Αγαπάει τη ζωή της νύχτας.

Δέσποινα: δέσποινα (κυρία) που προέρχεται από το δεσπόζω, κυριαρχώ.  Δέσποινα ονομάζεται και η Παναγία.  Θεληματική, ξέρει να παίρνει τη ζωή στα χέρια της.  Η κυρία του οίκου.

Odin:  Αρχηγός των θεών κατά την Νορβηγική μυθολογία που σχετίζονταν με την τέχνη, τον πολιτισμό, τον πόλεμο και τον θάνατο.  Οι Νορβηγοί πολεμιστές δεν γνώριζαν τον φόβο γιατί πίστευαν ότι ο θεός Odin, εάν πέθαιναν στην μάχη, θα τους οδηγούσε στην Βαλχάλα, τον παράδεισο των ηρώων.